2. POMOC UBOGIM W WYMIARZE INDYWIDUALNYM

Pomoc indywidualna na rzecz ubogich przekłada się w Piśmie św. przede wszystkim na jałmużnę. W Księdze Tobiasza autor oświadcza, że w swoim życiu udzielał jałmużny biednym(1, 3.8.16), wzywa do świadczenia jałmużny (2, 2; 4, 7-11, 6) i wymienia różne jej dobrodziejstwa. Ona"wybawia od śmierci i nie dozwala wkroczyć do ciemności"(12, 9). Zapłatą za jałmużnę jest pomyślność ("czyńcie dobro, a zło was nie dosięgnie"[Tb 12, 7]), ubogaca życie.("Rozdający jałmużnę będą syci życia"[Tb 12, 9]), dobrobyt i pokój (14, 4)247.

W Nowym Testamencie jałmużna otrzymuje nowe znaczenie248. W Ewangelii św. Mateusza wspominana jest jałmużna w kontekście Kazania na Górze (Mt 6, 2-4). Rozdzielający jałmużny musi mieć na uwadze ubogiego, a nie własne zadowolenie(Mt 6, 1)249.

Tekst o dawaniu jałmużny jest utworem katechetycznym mającym na celu konkretne pouczenie o sposobie udzielania pomocy ubogim250. Pan Jezus zwraca się do uczniów, z nawiązaniem do Księgi Ozeasza (Oz 6, 6) wymagając bardziej miłosierdzia, niż sprawiedliwości(23, 31nn). Ta forma służby Bogu nie może być sprofanowana zabiegami o własny prestiż251. Pan Jezus nazywa obłudnikami tych, którzy udzielali jałmużny na pokaz, aby"ich ludzie chwalili"(6, 2)252. Właściwa jest postawa przeciwna."Kiedy zaś ty dajesz jałmużnę, niech nie wie lewa ręka twoja, co czyni prawa, aby twoja jałmużna pozostała w ukryciu. A Ojciec twój, który widzi w ukruciu odda tobie"(6, 3-4)253.

Przypowieścią o miłosiernym Samarytaninie (Łk 10,  30-37) Jezus nie tylko wyjaśnia uczniom problem miłości bliźniego, ale także daje praktyczne wskazówki odnośnie pomocy ubogim przez udzielanie jałmużny. Samarytanin pobitemu przez zbójców i biednemu człowiekowi dał jałmużnę w naturze i w pieniądzach. W ten sposób udzielił mu pierwszej pomocy. Obmył jego rany, obandażował okaleczone miejsca, przyprowadził do najbliższej gospody. Daje nie tylko gospodarzowi dwa denary, ale bierze odpowiedzialność za dalsze wydatki, jeżeli zajdzie tego potrzeba. Intencją główną jest odzyskanie zdrowia przez podopiecznego254.

Zalecając praktykę jałmużny Jezus żąda, by towarzyszyła jej całkowita bezinteresowność(Mt 6, 1-4). Od swoich wyznawców domaga się, aby nie pozostawali głuchymi na żaden apel (Mt 5, 42)255.

Udzielanie jałmużny ma odznaczać się delikatnością (Syr 18,15-18), bez wymawiania(por. Syr 20,15:"Daje mało, a wiele wymawia"), bez wymyślaniu przy dawaniu daru (Syr 41, 22), bez rzucania obelg i wyrzutów pod adresem obdarowanego. Jałmużny można pozbawić wartości zasługującej przez niewłaściwy sposób jej udzielania256.

Odpowiedzialnością za los biednych obarczeni są wszyscy ludzie. Teksty Biblii nie dopuszczają tu żadnego wyjątku. Przykładem jest nie sprawujący żadnej funkcji społecznej ani religijnej Hiob, a mimo to posiadający świadomość, że odpowiedzialność za najbiedniejszych ciążyła również na nim. Składając wobec swoich przyjaciół oświadczenie o swojej niewinności,co mówiło o tym, że cierpiał niewinnie, Hiob wymienia na potwierdzenie swoje dobre czyny na rzecz biednych. Nie był nieczuły na potrzeby biedaków, a zwłaszcza wdów i sierot. Opiekował się nimi już od najmłodszych lat (31, 16-20). Nie obchodził się z sierotami nawet wtedy, gdy zawinili i wniesiona na niego do sądu skarga zostałaby uznana za słuszną (31, 23n), Hiob więc uważa, że ma obowiązek troszczyć się o biednych i ten obowiązek spełnia257.

Obowiązek pomocy ubogim spoczywał także na przywódcach politycznych Izraela. Autor Psalmu 72 prosi Boga o króla, który miłowałby sprawiedliwość, a nienawidził nieprawość (Ps 45, 8). Pierwszym zadaniem wyznaczanym królowi jest obrona praworządności (Ps 45, 5) i występowanie w obronie biednych258.

Nechemiasz, świecki reformator, w czasie odbudowy Jerozolimy czynił wysiłki aby zaradzić potrzebom najuboższych. Przez cały czas pełnienia urzędu (12 lat) nie korzystał z przysługującego mu prawa pobierania danin (Ne 5, 14-15). Chociaż przy odbudowie ponosił na równi z innymi wszystkie przypadające nań zobowiązania dotyczące pracy i kosztów a jednak sporą liczbę ubogich żywił z własnych majętności (Ne 5, 16-18)259.

Dobroczynność indywidualna, zakreślona postanowieniami prawnymi Starego Testamentu, charakteryzowała izraelskich rolników. Poza obowiązkiem składania dziesięciny i pierwocin, wyrażających uznanie praw Jahwe do ziemi uprawnej, prawodawca zlecił rolnikowi opiekę nad ubogimi członkami społeczności. Ubodzy mieli swój udział w zbiorach z pól i winnic. Im się należał ostatek zboża i owoców z winnicy (Kpł 18, 20; 23, 22). Każdy ubogi miał poza tym prawo zaspokoić głód przez zrywanie kłosów na polu i winogrona z winnicy przez którą przechodził (por. Pwt 23, 24-25)260.

Biblia również chwali świadczące dobro biednym kobiety. Wśród kobiecych cnót Księga Przysłów (Prz 31, 20) wymienia hojność wobec biednych."Dłoń swą otwiera przed ubogim,rękę wyciąga do potrzebującego"261. Kobiety też towarzyszyły Jezusowi w Jego podróżach,spiesząc Mu z pomocą materialną (Łk 8, 1nn). Diakonise i inne chrześcijanki (Dz 1, 14),pracowały charytatywnie na rzecz ubogich (Dz 9,3 6)262.

Z indywidualną pomocą niewolnikom znajdującym się w potrzebie śpieszył św. Paweł,dla którego niewolnicy byli braćmi, w których więzach uczestniczył, słuchał ich skarg. Podróżując wszystkimi gościńcami imperium rzymskiego, jeżdżąc od portu do portu, wnosił pomiędzy rzesze niewolników Ewangelię Chrystusa263.

Opcja na rzecz ubogich świadczona przez instytucje Ludu Bożego Starego i Nowego Testamentu zakłada i stanowi podstawę pomocy indywidualnej. Pomoc ta jest konkretnym wyrazem miłości do ubogich, miłości okazywanej przez ludzi dla ludzi.


247 M. Filipiak, Problematyka społeczna w Biblii, dz. cyt., s.33

248 C. Wiéner, art. cyt., s.333

249 J. Czerski, dz. cyt., s.135

250 J, Gnilka, Das Mattchäus - Ewangelium, Herders Theologischer Kommentar zum Neum Testament, Freiburg 1986, t.I, s.201

251 tamże, s.202

252 tamże 

253 tamże, s.205

254 S. Grzybek, Kto jest moim bliźnim, art. cyt., s.310

255 C. Wiéner, art. cyt., s.333

256  M. Filipiak, Problematyka społeczna w Biblii, dz. cyt., s.37

257 tamże, 37-38

258 S. łach, Obraz człowieka sprawiedliwego w Psałterzu, w: Biblia Księga życia Ludu Bożego, Lublin 1980, s.48

259 J. Homerski, art. cyt., s.24

260 E. Zawiszewski, Problemy społeczne w nauczaniu proroka Izajasza, art. cyt., s.124. - O tym, jak bardzo respektowano przepis o pozostawianiu kłosów na polu dla najuboższych świadczy historia Moabitki należącej do protoplastów rodu Dawida - Rut oraz właściciela pola w Betlejem Booza. Rut zbierała po żniwiarzach kłosy jęczmienia i przypadkowo znalazła sił na polu należącym do Booza, krewnego Elimeleka, ojca jej zmarłego męża. Booz, dowiedziawszy sił, kim jest Rut i o jej biedzie, kazał żniwiarzom wyrzucał kłosy z pokłosu, aby mogła je zebrał. - P. Calvocoresii, Rut, w: Kto jest kim w Biblii, Łódź 1992, s.226

261 M. Filipiak, Problematyka społeczna w Biblii, dz. cyt., s.38

262 E. Ehrlich, Kobieta, w: Katolicyzm A-Z, Poznał 1989, s. 210

263 J. Rumak, swięty Paweł a kwestia społeczna, Ruch Biblijny i Liturgiczny 12 (1959) nr 6, s.537. Godnym podkreślenia jest fakt udzielenia pomocy niewolnikowi Onezymowi zbiegłemu z majątku zamożnego Kolosanina Filemona. Ucieczka była wówczas surowa karana przez prawo rzymskie wypaleniem na czole zbiega piętna -"F" (fugitivus)- i nałożeniem mu na szyję żelaznej obręczy noszonej aż do śmierci. Paweł okazał miłość niewolnikowi i odesłał go z listem polecającym Filemonowi. - W. Smerka, Myśl teologiczna i społeczna sw. Pawła w liście do Filemona, Ruch Biblijny i Liturgiczny 6 (1953) 12-19